Continuïteit als nieuwe traditie

Of waarom Christoph Waltz wél terugkeert als Blofeld

Aan continuïteit hebben ze bij de Bond-films lange tijd lak gehad. Leek Felix Leiter in Dr. No (1962) nog sprekend op de atletische Jack Lord, twee jaar later in Goldfinger (1964) zag hij er ineens uit als de vriendelijke oom Cec Linder. En beviel dat niet, dan werd hij in Thunderball (1965) toch gewoon opnieuw gecast?

In totaal heeft de Eon-serie welgeteld zeven verschillende Felix Leiters voortgebracht: Sean Connery kreeg er in zijn zes officiële films met vier te maken (vijf met Never Say Never Again meegerekend), Roger Moore met één, Timothy Dalton met twee en Daniël Craig met één. Dat is bij elkaar opgeteld inderdaad acht, Moore en Dalton delen namelijk David Hedison die de rol twee keer speelde. Net als Jeffrey Wright trouwens, maar die speelde alleen met Craig.

Met Felix Leiter in zoveel verschillende gedaanten, konden ze dat voor Blofeld ook makkelijk doen, al viel het hier in eerste instantie minder op, we hadden van Blofeld immers nog nooit een gezicht gezien. Het lichaam met de handen die de witte Perzische kat strelen, is afkomstig van Anthony Dawson, die Blofeld in zowel From Russia with Love (1963) als Thunderball (1965) gestalte gaf. Eén punt voor de continuïteit.

Anthony Dawson onherkenbaar als Blofeld in From Russia with Love

Dawson, die onherkenbaar nog wel mee mocht doen, kon moeilijk zijn gezicht als Blofeld tonen, we zouden kunnen denken dat professor Dent uit Dr. No uit de dood was opgestaan. Inderdaad, de boevenrol die hij als eerste speelde.

Na de dubbelrol van Martine Beswick als Zora in From Russia with Love en Paula in Thunderball (een omgekeerde continuïteit), is het in You Only Live Twice (1967) tijd om voor het eerst écht kennis te maken met Ernst Stavro Blofeld.

Het was de Tsjechische acteur Jan Werich die het gezicht van het kwaad mocht uitbeelden. Na enkele opnamen en twijfel bij regisseur Lewis Gilbert, werd dit gezicht op het laatste moment alsnog vervangen: een compleet kaalgeschoren Donald Pleasence met een litteken over zijn oog deed zijn intrede. Hét beeld van Blofeld was geboren.

Donald Pleasence als dé Blofeld in You Only Live Twice

Hoe iconisch dat beeld van Pleasence ook is, het werd niet behouden voor opvolger On Her Majesty's Secret Service (1969). Blofeld moest meedoen met de actie, ze hadden een acteur nodig die er fysiek sterker uitzag. Welkom Telly Savalas en weg was opnieuw de continuïteit. De enige overeenkomst was hun kale kop.

Met het hek continuïteitstechnisch volledig van de dam, kon de volgende Blofeld in Diamonds Are Forever (1971) daarom opeens weer haar hebben. Er werd een favoriet acteur van Eon van stal gehaald: Charles Gray, die eerder de rol van contactpersoon Henderson speelde in You Only Live Twice.

Niet alleen werd met de continuïteit van Blofeld gesold, ook met het inlevingsvermogen van het publiek. Het was overduidelijk dat iedere film zijn eigen regels hanteerde en de tering naar de nering zette.

Moet wel bij opgemerkt worden dat Ian Fleming in zijn boeken Blofeld zodanig liet transformeren, dat hij er in ieder van zijn drie optredens weer totaal anders uitzag.

Met begin jaren zeventig krap tien jaar James Bond in de bioscoop en zeven films verder, hadden we, let op: vier verschillende Felixen, vier Blofelds en twee Bonds achter de kiezen. Met daaropvolgend in Live and Let Die (1973) Bond nummer drie en Felix nummer vijf.

Roger Moore en David Hedison in Live and Let Die

Vanaf die tijd hoorden we trouwens nauwelijks nog van Blofeld. Die zat in een rechtszaak met Kevin McClory verwikkeld waar Eon Productions zich niet aan wilde branden, anders had Bond het in The Spy Who Loved Me (1977) opnieuw met de nummer één van SPECTRE aan de stok gekregen.

Op een cameo in For Your Eyes Only (1981) na, was Blofeld van de radar verdwenen, werd Felix genegeerd en bleef Roger Moore twaalf jaar lang en zeven films de geheim agent vertolken. De continuïteit leek aardig gewaarborgd, op een dubbelrol van Maud Adams na, die zowel Andrea in The Man with the Golden Gun (1974) mocht spelen als de titelfiguur in Octopussy (1983).

Met een nieuwe Bond-acteur in de hoofdrol, gelden weer nieuwe continuïteitsregels. Timothy Dalton was de eerste James Bond met een eigen Miss Moneyepenny en hij kreeg in The Living Daylights (1987) een eigen Felix Leiter in de gedaante van John Terry, die niks, maar dan ook niks te doen kreeg in de film.

Ze hadden Terry, en daarmee de continuïteit, kunnen behouden voor Licence to Kill (1989), maar zoals inmiddels traditie leek, werd deze keer opnieuw voor een andere Felix gekozen, weliswaar eentje die we al eerder hadden gezien: David Hedison uit Live and Let Die. En voor het eerst maakt Felix wezenlijk onderdeel uit van het verhaal, maar dat terzijde.

De nieuwe Bond Timothy Dalton met de oude Felix David Hedison

Pas met de komst van Pierce Brosnan als 007 lijkt Eon zich iets aan te trekken van continuïteit. In zijn eerste optreden in GoldenEye (1995) krijgt Bond te maken met zowel Jack Wade (Joe Don Baker) als Valentin Zukovksy (Robbie Coltrane), die respectievelijk terugkeren in Tomorrow Never Dies (1997) en The World Is Not Enough (1999). Dat Baker ook al in The Living Daylights zat als schurk Whitaker valt te verdedigden, omdat we met een nieuwe Bond, en dus min of meer weer met een schone lei waren begonnen.

Er is in de films met Brosnan een nieuwe M (Judi Dench), een nieuwe Moneypenny (Samantha Bond), een oude Q (Desmond Llewelyn) en een nieuwe (John Cleese in The World Is Not Enough en Die Another Day), een vaste Bill Tanner (Michael Kitchen in GoldenEye en The World Is Not Enough) en is hij niet beschikbaar, dan wordt gewoon een nieuw personage bedacht: Colin Salmon als Charles Robinson in Tomorrow Never Dies, The World Is Not Enough en Die Another Day.

In de huidige films met Daniel Craig in de hoofdrol, werd de continuïteit doorgetrokken. Bond nummer zes heeft alleen oudgediende Judi Dench als M geadopteerd uit de vorige films, verder is iedereen nieuw en keert menigeen minimaal eenmaal terug: Felix Leiter en René Mathis in Casino Royale en Quantum of Solace, Mr. White in Casino Royale, Quantum of Solace en Spectre, Mallory/M, Q en Moneypenny in Skyfall en Spectre, Tanner in Quantum of Solace, Skyfall en Spectre. En na meer dan veertig jaar afwezigheid: niemand minder dan Ernst Stavro Blofeld.

En nu wil Christoph Waltz ons dus wijsmaken dat hij niet terugkomt als Blofeld omdat dat zogenaamd traditie is?

De huidige Bond-films hangen aan elkaar van continuïteit. Bij Spectre (2015) hebben de schrijvers er alles aan gedaan om zo goed en kwaad de voorgaande drie delen met elkaar te verbinden en dan zouden ze dat nu in één keer overboord kiepen omdat het traditie is een nieuwe Blofeld te casten?

De huidige traditie is inmiddels dat er gecontinueerd wordt en wij Christoph Waltz daarom, of hij het nu leuk vindt of niet, in Bond 25 terugzien als Blofeld. Flemings secretaresse Jean Frampton schreef het al over Bonds aartsrivaal: he lives to die another day. En dat brengt verplichtingen met zich mee.

Ze hadden Blofeld aan het eind van Spectre theoretisch ook kunnen ombrengen. Maar dat kan gezien de jaren en jaren van afwezigheid niet met een schurk van zijn formaat. Wat ook niet kan is hem negeren in Bond 25 en de laatste film met Daniel Craig als 007 afdoen als een buitenbeentje.

Al is het maar een kort optreden, omdat hij vanuit de gevangenis niet zoveel kan uithalen: Christoph Waltz als Blofeld blijft op de achtergrond hoe dan ook aanwezig. Om in de finale van de film samen met James Bond ten onder te gaan en wij ons tot Bond 26 moeten blijven afvragen of ze het hebben overleefd.

Met excuses voor de spoilers...