Gered door een schoenveter

35 jaar For Your Eyes Only

Een goede film, For Your Eyes Only. Heb ik altijd gevonden. Voor het eerst gezien tijdens de tv-première in de zomer van 1994. De beste van Roger Moore in mijn optiek. Ook wel beschouwd als de redding van 007 na het buitenaardse avontuur van Moonraker (1979). Bond met beide benen op de grond.

Vandaag precies 35 jaar geleden verscheen de twaalfde Bond-film in de bioscoop. De belangrijkste vraag destijds: is dit de laatste Bond-film voor Roger Moore? Waar kennen we die van...

Het begon al in de aanloop naar de nieuwe film. ‘Roger Moore geen James Bond meer’, kopte De Telegraaf in juli 1980. De viervoudig Bond-acteur zou volgens de krant woedend zijn op producent Cubby Broccoli, omdat deze achter Moores rug om andere acteurs voor de rol zou hebben getest. “Ik heb er geen zin in om met anderen te moeten wedijveren… Ik heb besloten er mee te stoppen omdat ik geen zin heb me te moeten bewijzen tegenover anderen. Ik heb mijn laatste James Bond film al gemaakt!!” Ook in de NRC van hetzelfde laken een pak: ‘Moore weigert James Bond-rol’.

Cubby Broccoli omringd door natuurschoon op het Griekse eiland Corfu

De media geven aan dat Broccoli Moores financiële eis van 2 miljoen dollar te hoog vond, vandaar dat hij probeerde een goedkopere acteur te vinden. Maar enkele weken na het ‘nieuws’ dat Moore zou opstappen, meldt de NRC: ‘Moore toch in rol van James Bond’. Hij zou er volgens de krant ‘4 miljoen gulden’ voor ontvangen.

Blijkbaar lag een goedkopere James Bond niet voor het oprapen en moest Broccoli flink in de buidel tasten om Moore over te halen.

Dat lukte dus: Roger Moore voor de vijfde maal in de rol van 007. De opnames van de twaalfde Bond-film begonnen in september 1980 in Griekenland. Met Carole Bouquet en Topol als zijn tegenspelers. Topols rol van Columbo wordt op dat moment nog als Bonds grote tegenstander gezien, de naam van Julian Glover (Kristatos) wordt nergens genoemd. Lois Maxwell (Moneypenny), Desmond Llewelyn (Q) en Bernard Lee (M) zijn ook weer van de partij. Lee overlijdt echter vrij plotseling in januari 1981 voordat hij zijn scènes in de Pinewood Studios kan opnemen.

Chaim Topol en Carole Bouquet

Voor For Your Eyes Only is Moores naam veiliggesteld, voor het vervolg, Octopussy (de titel van de volgende film was bij het publiek al bekend), was dat zeker niet het geval. De acteur reageert daar, zoals we van hem gewend zijn, laconiek op:

“Ik betwijfel of ik nog aan die film zal meewerken. Men kan echt wel zonder mij. Als men er in slaagt een betere acteur te vinden zal men het heus niet nalaten mij te passeren. En .. ik denk dat het best zal lukken. Want laten we eerlijk zijn, iedereen kan deze rol spelen. Het heeft niets met acteren te maken. Ik doe dat ook helemaal niet. Mocht zulks echter tijdens een bepaalde scène toch het geval zijn dan probeer ik het zo stiekem mogelijk te doen. Dat is de grote truc.”

Louis du Moulin in Het Vrije Volk, 3 januari 1981

De gebruikelijke houding van Moore. Verderop in het artikel nuanceert hij dat beeld en geeft hij toe dat het grotendeels onzin is wat hij zegt.

Wat geen onzin is, is zijn ongewisse toekomst als 007. Op dat moment kon hij nog niet bevroeden dat hij hierna nóg twee Bond-films zou gaan maken. Ook de pers zou hier beslist geen weddenschap over aan durven gaan:

Roger Moore krijgt als 007 last van routine

Het zou met niks verbazen wanneer Roger Moore nu echt aan zijn laatste James Bond bezig was. (...) Het resultaat dat u in de loop van de zomervakantie in première krijgt, zal ongetwijfeld weer perfect entertainment zijn, maar zo tijdens de produktie lijkt er de sleet een beetje in te zitten.

De serie onophoudelijk verbluffende successen is natuurlijk gevaarlijk en wil wel eens een aanslag plegen op inzet en concentratie; zeker rond Roger Moore, die nu weer zeven maanden dag en nacht in Bondsferen vertoeft hangt een soort nonchalance die we nooit van hem waren gewend.

Hij staat er al jaren om bekend dat hij in zijn contacten met de media, voor welke hij immers altijd weer een begeerd en waardevol object is, uiterst correct is, maar ook uiterst ironisch. Een serieus gesprek, daar begint-ie gewoon niet aan en hij put zich tegenover bezoekers in de studio bij voorkeur uit in droge Britse understatements en speelse woordgrapjes. Maar kreunend overeind komen en zuchten: ,,Vooruit, daar gaat-ie dan maar weer”, dat heb ik van Roger Moore nooit eerder gezien.

(...) voor Roger Moore is James Bond James Bond. Hij beweegt zich film na film op eenzelfde manier over het doek. ,,Als ik maar lichamelijk aanwezig ben”, zegt-ie, ,,dan komt het met de film best voor elkaar. Als ik bij wijze van spreken de zaak wilde verpesten, lukt het me niets eens want ik ben onderdeel van een perfect apparaat waarvan Cubby Broccoli de knoppen bedient en Broccoli is de vaderlijkste en beste filmproducent die er ooit op de wereld heeft rondgelopen.”

Henk ten Berge in De Telegraaf, 28 februari 1981

Nog geen halfjaar later, als Henk ten Berge namens De Telegraaf aanwezig is bij de koninklijke première in het Odeontheater op Leicester Square, is er volgens hem van de eerdergenoemde sleetsheid, op het scherm althans, niets te merken:

007 overtreft zichzelf in ,,For your eyes only”

Wat de mensen achter de Bond-produkties tot stand hebben gebracht, is opnieuw een toppunt van entertainment en van een kwaliteit waarmee 007 zijn eigen klasse weer overtreft. Kan het nog beter? denk je bij iedere Bondpremière weer, maar iedere keer scoren zij opnieuw hoog.

(…) ,,For your eyes only" is meer nog dan alle voorgaande Bond-films dan ook een vindingrijke combinatie van adembenemende spanning en bevrijdend lachen. James stunt even duizelingwekkend op de hoogste bergtoppen als verstikkend op de bodem van de diepste zeeën om even later met een milde knipoog in de pure slapstick terecht te komen.

(…) Enfin, de volgende week moet u het allemaal zelf in Nederland maar eens bekijken want de film beantwoordt heel getrouw aan zijn titel. Het is ,,For your eyes only".

De Telegraaf, 27 juni 1981

Andere Nederlandse kranten volgen een kleine week later met hun oordeel, waarin vooral kritiek is op het gebrek aan verhaal. Het hoge entertainmentgehalte daarentegen wordt door iedereen bejubeld.

Sex, spanning en sensatie

(…) Het aantal speelfilms dat volgens het zelfde recept in elkaar is gezet loopt in de duizenden. Deze Bond is in zijn genre echter zo perfect, dat al die films met een luchtig gebaar naar de schroothoop verwezen kunnen worden, voor zover ze daar al niet lagen.

(…) Het is natuurlijk een volstrekt inhoudsloze film. Het verhaal stelt niets voor en wordt alleen gebruikt om de actiescènes aan elkaar te breien. Maar die actiescènes zijn zo imponerend dat niemand zich aan de gebrek aan verhaal zal storen.

Peter Slavenburg in Het Vrije Volk, 3 juli 1981

Hierbij mag wel worden opgemerkt dat For Your Eyes Only verhaaltechnisch juist een van de sterkere Bond-films is. Voorganger Moonraker hing pas echt van actiescènes aan elkaar. Daar kan niet lang nagedacht zijn over de volgende opeenstapeling van toevalligheden: Bond pruttelt in een bootje over de Amazone, daarna schrijdt hij met een deltavliegtuigje over de Watervallen van de Iguaçu, om vervolgens precies bij de lanceringsbasis van Drax neer te storten!

Moonraker (1979)

Bij For Your Eyes Only is niet voor niets teruggegrepen naar een verhaal van Ian Fleming. Dat werkt namelijk altijd om Bond weer een realistische slinger te geven, kijk maar naar de sciencefictionfilm You Only Live Twice en zijn aardse opvolger On Her Majesty’s Secret Service.

Na Moonraker waren alle complete verhalen op, de rechten van Casino Royale waren niet in bezit van Broccoli, de nieuwste Bond-film werd daarom opgebouwd uit twee korte verhalen: For Your Eyes Only en Risico. Bijzonder knap werk van oudgediende Richard Maibaum en nieuwkomer op dat gebied Michael G. Wilson, de huidige producent van de Bond-films.

De film blinkt uit in spanning, een groot gebrek bij veel Bond-films. De beklimming aan het eind van de film is bijvoorbeeld zenuwslopend. De manier waarop Bond keer op keer aan een enkel koord naar beneden stort, is pure nagelbijterij. Een ondergewaardeerde stunt uitgevoerd door Rick Sylvester, die eerder de fenomenale skisprong maakte waar The Spy Who Loved Me (1977) beroemd mee is geworden.

Bond moet het, zoals bij Fleming vaker het geval is dan in de films, meer hebben van zijn verstand dan van zijn technische hulpmiddelen. Bij gebrek aan een vernuftig speeltje van Q, weet hij zich te redden met een schoenveter! Deze Bond staat zelfs hoog in de bergen met beide benen op de grond. Dat was de critici ook opgevallen:

Bond in een Eendje is minstens zo leuk

(…) De onbekende regisseur John Glen heeft met succes teruggegrepen op de formule van de oudere Bond-films, waarin de techniek nog een ondergeschikte rol speelde en agent 007 het vooral moest hebben van atletische capaciteiten. Spectaculaire capriolen, bungelend aan een helikopter, een ijzingwekkende rotsbeklimming, griezelige onderwatergevechten (ook al bijna traditioneel) en een adembenemende achtervolging in het wintersportparadijs Cortina tonen Bond op z’n best in deze film, die tot de toppers uit de reeks van twaalf behoort.

(…) De komische uitsmijter van de film die zich in Spanje, Italië en Griekenland afspeelt, is een telefoongesprek met Margaret Thatcher. Een Van Oekel-achtige scène, die een vrolijke afronding vormt van dit Bond-avontuur vol spanning en sensatie.

Froukje Hoeksta in Nieuwsblad van het Noorden, 3 juli 1981

Ja, die laatste scène met Thatcher, ik denk dat die in een bioscoopzaal beter werkt dan thuis op de bank. Met z'n allen even uitblazen na twee uur spanning en sensatie. De vergelijking met Van Oekel is inderdaad treffend, en dat is voor Bond net iets teveel van het goede.

Agent 007 wijkt af van zijn traditie

(…) Het verhaal van de avonturen van onze held is in de film wat teleurstellend. In plaats van de wereld worden slechts wat Britse spionage-onderzeeërs bedreigd. Niet een onvoorspelbaar superbrein zit erachter, maar de KGB wordt expliciet als schuldige aangewezen. Dit laatste is nieuw in het doorgaans politiek-neutrale genre.

(…) Er zijn meer afwijkingen van de tradities die in de elf voorgaande Bond-films zich hadden gestabiliseerd. Was in de oude films het geweld bijna abstract doordat het zo absurd van omvang en kwaliteit was en doordat er zelden bloed te zien viel, in For Your Eyes Only is het gereduceerd tot het soort sadisme dat in iedere gemiddelde spionagefilm aanwezig is. We zien bloed, lijken en Bond duwt zelfs iemand, terwijl dat niet noodzakelijk is, van een rots.

(…) Een belangrijk verschil met de eerdere James Bondfilms is de indruk dat er wat zuinigjes is gedaan bij het maken van For Your Eyes Only. Blijkbaar slaat ook bij dit genre, hoezeer het altijd heeft samengehangen met opschepperige verhalen over de exorbitante kosten, de inflatie toe. Dit heeft zijn effecten. De uitvoering van de decors is niet zo weelderig als hij behoort te zijn. De locaties zijn dicht bij huis: kwam Bond altijd nog wel in Zuid-Amerika terecht of in Japan, nu moet hij het doen met West-Europa. Ook op de technische snufjes die voorheen de helft van het speciale van de Bond-films uitmaakten, is bezuinigd.

(…) Een voor de Bond-fanaat aardig aspect is dat in deze film blijkt dat Bond, ondanks zijn bijna bovennatuurlijke kwaliteiten, daadwerkelijk ouder wordt. Er is niet veel moeite gedaan Roger Moore (52) jonger te schminken dan hij is. Ronduit aandoenlijk is daardoor de rituele scene met Miss Moneypenny, de secretaresse van Secret Head Quarters. Lois Maxwell (54) speelt deze rol al vanaf de eerste Bond-film, Dr No (1962). Als in iedere Bond-film is er, voor Bond zijn opdracht krijgt, sprake van een korte verbale flirtation tussen Bond en de secretaresse. Zij betuigt iedere keer weer speels haar spijt over het feit dat ze er nooit in is geslaagd James' gunsten te winnen. De shots van de elkaar plagende oudjes horen tot de leukste van de film.

(…) Ondanks de beschreven afwijkingen van de tradities die de kenmerkende charme van de Bondfilms uitmaakten, is For Your Eyes Only een amusante film geworden.

Joyce Roodnat in NRC, 3 juli 1981

Juist die afwijkende invulling maakt van For Your Eyes Only een bovengemiddelde Bond-film. Ook Roger Moore vond de moord op Locque niet bij zijn interpretatie van 007 passen, maar hij moest van Glen. ‘No head for heights’ werd het compromis.

De waarde van het decor, dat is inderdaad opvallend. Bij een realistische aanpak horen geen megalomane ruimtestations of onderwaterschuilplaatsen, maar geloofwaardige locaties en die zien er nu eenmaal minder spectaculair uit. Maar kom op, het Meteoragebergte mag op zichzelf al een wereldwonder genoemd worden.

Production designer Ken Adam was voor deze keer niet teruggevraagd, en zou ook niet meer retour komen, Peter Lamont had zijn taak overgenomen en zou dat met een enkele onderbreking voor Titanic (1997) tot en met Casino Royale (2006) volhouden. Lamonts decors zijn gewoon minder uitbundig, maar passen daardoor beter in de nieuwe weg die 007 was ingeslagen. Dat kan overkomen als beknibbelen, en dat is op het decorbudget ook zeker het geval geweest, maar dat komt in ieder geval deze film alleen maar ten goede.

Henk ten Berge laat in De Telegraaf ook nog even van zich horen en noemt For Your Eyes Only ‘het toppunt van entertainment’. En is dat niet waar het bij Bond om gaat?

Vakantieplezier met James, Bud en Pierre

Nederland kan in ieder geval rustig slapen, want James Bond is weer onder ons. Niet alleen degenen die angsten koesteren jegens een vreemde grote vijand mogen zich veilig en verzorgd wanen, meer nog de mensen die ook wel eens een beetje willen lachen. ,,For your eyes only”, zoals de nieuwste avonturenreeks van geheim agent 007 heet en waarover u in de afgelopen week in deze krant reeds het een en ander hebt kunnen vernemen, zet namelijk de ontwikkeling voort die met name begon sinds Roger Moore de titelrol overnam: de ontwikkeling van fantastische toekomstbeelden en mechanisch geweld tot komedie met menselijke trekjes.

Weer heeft Bond iets meer afstand genomen van de mechanica en laat hij zich kennen als toch ook maar een jongen die een gewone moeder heeft gehad.

Maar hij blijft wel moeders slimste, knapste, snelste, sterkste en meest getructe die zijn vaardigheden demonstreert zowel op de toppen van de hoogste bergen als op de bodem van de diepste zeeën, in het pure man-tegen-man-gevecht als in de slapstick. Alles met elkaar: het toppunt van entertainment op het ogenblik in de Nederlandse bioscopen.

De Telegraaf, 3 juli 1981