De vergeten man

Nee, het was niet Cubby Broccoli die als eerste de filmrechten van James Bond kocht. De Canadese filmproducent Harry Saltzman was hem net voor. Een ontmoeting volgde snel, en samen gokten ze erop dat ze meer kans zouden hebben op succes. Er werd een huwelijk gesloten, en Eon Productions werd geboren. Twee kapiteins op een schip dat zo’n tien jaar koers wist te houden...

Harry Saltzman lijkt bij de viering van het zestigjarig Bond-jubileum de vergeten man. De co-producent van de vroege James Bond-films is van levensbelang geweest voor de basis van de filmreeks.

De fundamenten van de James Bond-serie, onnodig om te vermelden, toch voor die enkeling die het rijtje niet paraat heeft: Dr. No (1962), From Russia with Love (1963), Goldfinger (1964), Thunderball (1965). Steviger kun je de basis van een filmreeks niet wensen. Voeg daar extra steunpilaren You Only Live Twice (1967) en On Her Majesty’s Secret Service (1969) aan toe en het Bond-bouwwerk is onverwoestbaar.

Dit zijn de pijlers waarop de serie tot vandaag de dag boogt. Zonder dit fundament was James Bond al lang als een kaartenhuis ineengezakt en had Bond nu geen feestje gevierd.

Albert R. Broccoli en Harry Saltzman present

Waar is Saltzman tijdens deze viering? Niet in eigen persoon natuurlijk, de man is al bijna dertig jaar dood, maar in naam. ‘Harry Saltzman & Albert R. Broccoli present’ aldus de begintitels van de eerste negen Bond-films.

En ja, hij was een beetje megalomaan. Een beetje gek. Een beetje apart. Maar wat wil je als je je nek uitsteekt en al je hebben en houwen aan de filmkunsten geeft en dan die ene klapper van jewelste maakt. Ik zou voor minder in een knalrood huispak gaan rondlopen.

Harry Saltzman in het rood met Guy Hamilton en Roger Moore, Live and Let Die (1973)

Ineens was daar het daverende succes van de filmserie die je samen met je nieuwe partner hebt opgebouwd. Als uit het niets. Bond en The Beatles: de fenomenen van de jaren 60. Wat betreft die Beatles — de vorig jaar overleden Donald Zec, journalist en later Broccoli-biograaf, gaf de tip om met de jongens uit Liverpool een film te maken. Het was Saltzman die het idee in één veeg van tafel bonjourde en Call Me Bwana met de populaire Bob Hope de voorkeur gaf. Je kunt niet altijd gelijk hebben…

En dat typeert het zakelijke leven van Harry Saltzman wel zo’n beetje. Hij was een man van uitersten. Had honderd en één ideeën. Het merendeel krankzinnig, en zo nu en dan een briljante vondst.

Tig projecten in één keer waar hij mee bezig was, tot ongenoegen van zijn compagnon die zich compleet in dienst van James Bond had gesteld. Een ring aan rinkelende telefoons om zich heen, een constante stroom van recettes die werden doorgebeld. Als een kleine generaal overal en altijd de controle proberen te houden. Het kan niet gezond zijn.

Saltzman in het geel, The Battle of Britain (1969)

Harry Saltzman gokte, cashte en verloor weer. Zoveel dat er geen houden aan was en zijn rechten van James Bond moest verkopen. United Artists nam ze over. Broccoli kon daarna met UA als partner blijven voortborduren op het succes dat hij samen met Saltzman had opgebouwd.

Over Harry Saltzman is er na de Bond-films nog maar weinig vernomen. De filmprojecten die hij daarna aanpakte, liepen op weinig uit. Hij was al snel de vergeten man, terwijl Broccoli werd geprezen om zijn lef de Bond-serie alleen voort te zetten. Nou ja, alleen… Een film wordt nooit alleen gemaakt. Broccoli had de steun van United Artists en vertrouwde zoals altijd op een professioneel filmteam achter de camera. Dat was ten tijde van Saltzman niet anders.

De kwaliteit van de filmserie bleef na Saltzmans vertrek behouden, soms zelfs naar een hoger plan getild, zoals met Broccoli’s eerste soloproductie The Spy Who Loved Me. De kijker heeft nooit iets gemerkt van Saltzmans vertrek, behalve dan bij de credits: ‘Albert R. Broccoli presents’. Of wel natuurlijk, maar wat we niet kennen, missen we ook niet. Wie weet met welke briljante vondsten de kleine Canadees de Bond-films nog zou opsieren? Misschien zou hij Bond wel de ruimte in sturen. Het idee…

Saltzman en Broccoli zijn beide geruime tijd niet meer onder ons. Broccoli wordt nog altijd geëerd met een credit ‘Albert R. Broccoli’s Eon Productions’. Ere wie ere toekomt, maar in principe is het natuurlijk ook Harry Saltzmans Eon Productions.

Prachtig boek is When Harry Met Cubby van Robert Sellers (ook van The Battle for Bond), over het verhaal van de James Bond-producenten. Sellers wilde aanvankelijk een boek over Saltzman schrijven, want dat was er nog niet. Broccoli heeft When the Snow Melts van eerder genoemde Donald Zec. Maar er was geen uitgever die alleen een boek over Harry Saltzman wilde uitgeven, met Broccoli maakte de publicatie wel een kans.a

Wederom typisch Saltzman: met Broccoli samen kon hij de wereld aan, solo ging het hem minder goed af.

In 1981 werd het tweetal voor het eerst sinds de breuk na The Man with the Golden Gun herenigd tijdens de première van For Your Eyes Only. Acteur Chaim Topol, die Columbo speelde in de twaalfde James Bond-film, spoorde Broccoli aan om zijn voormalig compagnon uit te nodigen voor de royal premiere. Aangezien Broccoli en Saltzman enkel zakelijk niet meer door één deur konden, was de ontmoeting tussen de twee na al die jaren meer dan hartelijk. Saltzman, op dat moment nog maar kort weduwnaar, genoot zichtbaar van de aandacht.

Na Nijinksy uit 1980 werd Time of the Gypsies in 1988 de laatste film die Saltzman zou produceren. Op 28 september 1994 overleed hij in Parijs aan de gevolgen van een hartaanval. Hij werd 78 jaar.

Harry Saltzman is even belangrijk voor James Bond geweest als Cubby Broccoli. Denk daar een momentje aan bij de viering deze dagen. Een kaarsje mag. Een kanariegeel kostuum ook. Kleine moeite voor een groot man.

Deze column verschijnt ook bij James Bond Nederland.